زمانی که زوجین با هم به مشکل خورده و تصمیم به طلاق میگیرند، باید تکلیف حقوحقوق زن مشخص شود تا حکم طلاق جاری شود. یکی از حقوقی که قانونگذار برای زن در نظر گرفته است، اجرتالمثل است که بهعنوان اجرتالمثل ایام زناشویی یا ایام زوجیت نیز شناخته میشود. منظور از اجرتالمثل این است که زن در طول زندگی مشترک کارهایی را انجام داده که موظف به انجام آن نبوده است. حال برای این کارها مستحق دریافت پاداش یا همان اجرتالمثل است. دررابطهبا اجرتالمثل شرایطی مطرح شده که باید به اثبات برسند. در این مطلب به بررسی اجرتالمثل در طلاق توافقی میپردازیم و با شرایط پرداخت آن آشنا میشویم.
مفهوم اجرت المثل در ایام زوجیت
در ابتدا به ماده 336 قانون مدنی و تبصره آن اشاره میکنیم تا به مفهوم اجرت المثل در قانون پی ببریم. طبق این ماده: ” هر گاه کسی بر حسب امر دیگری اقدام به عملی نماید که عرفا برای آن عمل اجرتی بوده و یا آن شخص عادتا مهیای آن عمل باشد عامل مستحق اجرت عمل خود خواهد بود مگر اینکه معلوم شود که قصد تبرع داشته است. تبصره – چنانچه زوجه کارهایی را که شرعا به عهده وی نبوده و عرفا برای آن کار اجرت المثل باشد، به دستور زوج و با عدم قصد تبرع انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود، دادگاه اجرت المثل کارهای انجام گرفته را محاسبه و به پرداخت آن حکم مینماید.”
برای مثال اموری چون آشپزی، خانهداری، تربیت فرزندان و نظافت گرچه به لحاظ عرفی از وظایف زن است، اما از نظر شرعی و قانونی جزو وظایف زن نبوده و درصورتیکه زن این کارها را در ایام زوجیت انجام داده باشد، مستحق دریافت اجرت است. زن میتواند بابت انجام این امور از همسر خود دریافت اجرت نماید که به آن اجرت المثل گفته میشود.
شرایط مطالبه اجرت المثل چیست؟
زن در صورتی میتواند از همسر خود اجرت المثل را مطالبه نماید که:
- اموری که زن در خانه همسر خود انجام داده، جزو وظایف شرعی او نبوده است. برای مثال یکی از وظایف خانمها تمکین از همسر است که در قانون به آن اشاره است. برای همین زن نمیتواند بهخاطر این کار از همسر خود اجرتالمثل درخواست نماید.
- اموری که توسط زن صورتگرفته است، باید با دستور شوهر و بدون قصد نیکوکاری و تبرع انجام شده باشد. زن بابت انجام این امور میتواند درخواست اجرتالمثل داشته باشد.
- اجرت المثل در صورتی به زن تعلق میگیرد که زوجین در حال جدایی از هم و طلاق باشند. در واقع اجرت المثل با مهریه و نفقه که میتوان آنها را در زمان زندگی زناشویی نیز از مرد طلب کرد، نبوده و تنها مربوط به دوران طلاق است.
درصورتیکه شرایط بالا وجود داشته باشد، زن مستحق دریافت اجرتالمثل ایام زوجیت است و مرد موظف به پرداخت آن میباشد. طبق یکی از تبصرههای قانونی، دادگاه با صدور گواهی عدم سازش برای زوجین، اجرتالمثل را تعیین کرده و اجرای حکم طلاق تنها مشروع به پرداخت آن از سوی مرد است.
چند نکته راجع به اجرت المثل
در تعیین اجرت المثل، وضع مالی مرد ملاک نیست. در واقع کارشناس مربوطه باید بر اساس اموری که زن انجام داده است، آن را مشخص نماید. طبق اصول و مستندات حقوق، هر کسی که کاری انجام دهد مستحق دریافت مبلغ بهعنوان اجرت است. در زندگی زناشویی نیز به همین صورت است. درصورتیکه زن در انجام کارهای منزل قصد تبرع یا همان رایگان انجامدادن آنها را نداشته باشد، اجرتالمثل به او تعلق میگیرد. همچنین باید توجه شود که زن تنها نسبت به کارهایی میتواند درخواست اجرت داشته باشد که به خواست و دستور همسرش صورتگرفته باشد. از دیگر مواردی که در میزان اجرتالمثل تأثیر دارد، تعداد فرزندان، شیردادن به آنها، مدرک تحصیلی زن و وضعیت اشتغال او است.
توافق زوجین در طلاق توافقی برای اجرت المثل
طلاق توافقی یکی از انواع طلاقها است که در آن زوجین دررابطهبا مسائل زیادی به توافق میرسند تا پروسه طلاق و جدایی راحتتر شود. برای مثال زوجین دررابطهبا پرداخت مهریه و یا حضانت فرزندان با هم توافقاتی را انجام میدهند. حال باید دید اجرت المثل در طلاق توافقی به چه صورت میباشد؟ دراینرابطه نیز باید اشاره کرد که زوجین میتوانند با هم توافق کنند که اجرت المثل توسط مرد پرداخت شود و به میزان و نحوه پرداخت آن نیز اشاره شود. زمانی که زوجین دررابطهبا میزان اجرت به توافق برسند، مبلغ آن را در دادگاه عنوان میکنند تا مرد در زمان توافق شده آن را پرداخت نماید. البته برخی از زنها از درخواست اجرت در چنین طلاقی خودداری میکنند. برای همین معمولاً اجرتالمثل در طلاق توافقی از سوی زن بخشیده میشود. بهطورکلی باید اشاره کرد که اجرتالمثل اغلب در مواردی تعیین و پرداخت میشود که درخواستدهنده طلاق مرد (زوج) باشد.
خوب است دوباره اشاره کنیم که مقدار اجرت المثل در طلاق توافقی تنها به توافق طرفین ربط دارد و دادگاه دخالتی در این موضوع نمیکند. اما اگر زن با شوهرش نسبت به مقدار اجرتالمثل به توافق نرسد، میتواند آن را به کارشناس دادگاه واگذار کند تا مبلغ اجرتالمثل زن در طلاق توافقی مشخص شود.
در چه صورت اجرت المثل به زن تعلق نمیگیرد؟
دریافت اجرت المثل از شرایط خاصی برخوردار است. زن برای اموری چون اطاعت از همسر، آراستگی ظاهری، کسب اجازه از مرد برای انجام کارهای مختلف و انجام وظایف زناشویی نمیتواند درخواست اجرت داشته باشد. چرا که این امور از امور الزامی برای زن است. اما برای دیگر موارد مرتبط با زندگی مشترک مانند خانهداری، تربیت فرزندان و آشپزی میتواند از همسر خود هنگام طلاق درخواست اجرت المثل داشته باشد. خوب است اشاره کنیم که اگر زن بتواند اثبات کند که در طی زندگی مشترک مرد او را به مسافرت نبرده و نفقه ناچیزی به او داده است، میزان مبلغ اجرت المثل برای او افزایش پیدا میکند.
اگر زن با رضایت خود و بدون درنظرگرفتن دریافت اجرت به انجام کارهایی چون خانهداری و تربیت فرزندان پرداخته باشد، مستحق دریافت اجرت المثل نمیشود. اما اگر زن ثابت کند که این کارها را به دستور شوهر انجام داده و قصد دریافت دستمزد و اجرتی نداشته است، اجرت المثل به او تعلقگرفته و مرد موظف به پرداخت آن میشود.
در اینجا به مواردی که باعث میشود اجرت المثل به زن تعلق نگیرد اشاره میکنیم:
- درصورتیکه طلاق از سمت زوجه باشد.
- درصورتیکه طلاق از سمت مرد و به دلیل کوتاهی زن دررابطهبا تمکین و انجام وظایف زناشویی بوده باشد.
- درصورتیکه زوجه کارهایی چون آشپزی، خانهداری، نظافت، تربیت فرزندان و غیره را انجام نداده باشد.
- درصورتیکه زن از انجام امور اشاره شده قصد تبرع داشته باشد.
- درصورتیکه زن از انجام امور مربوط به خانه شانه خالی کرده و آنها را به دستور شوهرش انجام نداده باشد.
زن ناشزه و تکلیف اجرت المثل او
منظور از زن ناشزه، زنی است که از شوهر خود تمکین نکرده و وظایف زناشویی را بهدرستی انجام نمیدهد. برای مثال اگر زنی در مکانی غیر از محل همسر سکونت کرده و از انجام رابطه زناشویی با او خودداری کند، یک زن ناشزه بهحساب میآید. همانطور که میتوان حدس زد، مطالبه حقوحقوق زن در این شرایط سخت است. درصورتیکه زوجه (ناشزه) درخواست طلاق داشته باشد، اجرت المثل به او تعلق نمیگیرد. همچنین اگر مرد درخواست طلاق بهخاطر عدم تمکین همسرش داشته باشد، مجدداً زن مستحق دریافت اجرتالمثل نمیگردد.
محاسبه اجرت المثل به چه صورت است؟
درصورتیکه زوجین قصد جدایی و طلاق داشته باشند، زن میتواند برای مطالبه اجرت المثل به دادگاه خانواده مراجعه کند و یک دادخواست مبنی بر دریافت اجرت المثل به آن ارائه دهد. دادگاه باید شرایط را بررسی کرده و به وجود آنها پی ببرد. پس از آن باید به پرداخت اجرت المثل زن توسط مرد حکم دهد. دررابطهبا نحوه محاسبه اجرت المثل باید اشاره کرد که این کار بر عهده کارشناس رسمی است. این شخص بر اساس شرایط زن و زندگی، کارهای انجام شده، عرف جامعه و غیره میزان اجرت را بهصورت سالیانه مشخص مینماید. ازاینرو باید گفت که اجرت المثل مقدار مشخص و ثابتی ندارد و از زوجی به زوج دیگر متفاوت است. همچنین مقدار سالهای زندگی مشترک در مقدار اجرت المثل تأثیر دارد و برای زنهایی که سالهای بیشتری در کنار همسر خود زندگی کرده باشند، مقدار اجرت بیشتری در نظر گرفته میشود.
جمعبندی
درصورتیکه زوجین قصد طلاق توافقی داشته باشند، باید دررابطهبا میزان و نحوه پرداخت اجرت المثل با هم به توافق برسند. حال اگر توافقی دراینرابطه میان زن و مرد صورت نگیرد، زن میتواند از دادگاه درخواست محاسبه اجرت المثل در طلاق توافقی را داشته باشد. البته بیشتر زنها در طلاق توافقی اجرت المثل را میبخشند. برای همین اجرت المثل غالباً زمانی به زن تعلق میگیرد که طلاق از سوی مرد درخواست شده باشد. دراینرابطه موارد دیگری نیز مطرح است که در متن به طور کامل به آنها اشاره کردیم.