برای اثبات ادعا در دادگاه راههای زیادی وجود دارد که یکی از آنها شهادت است. شهادتدادن یعنی یک شخص خارج از دعوا، دررابطهبا وقوع یا عدم وقوع جرم در دادگاه اطلاع دهد. حال چیزی که مهم است این است که شهادت هر شخصی در دادگاه پذیرفته نبوده و شاهد باید از شرایطی برخوردار باشد. شاهد میتواند زن یا مرد باشد. اما در قانون ما میان شهادت زن و مرد تفاوتهایی وجود دارد که در ادامه مطلب به آن اشاره خواهیم داشت.
شهادت دادن به چه معناست؟
همانطور که گفته شد شهادت یا گواه به این معنا است که شخصی خارج از دعوا به وقوع یا عدم وقوع جرم در دادگاه اذعان نماید. این شخص که شاهد گفته میشود، باید در نزد مقام قضایی رسیدگیکننده به دعوا حاضر شود و دررابطهبا وقوع یا عدم وقوع جرم و هر آن چیزی که دیده است، خبر دهد. دررابطهبا معنی شهادت یا گواه، میتوان به ماده 174 قانون مجازات اسلامی نیز اشاره کرد. طبق این مادهقانونی “شهادت عبارت از اخبار شخصی غیر از طرفین دعوی به وقوع یا عدم وقوع جرم توسط متهم یا هر امر دیگری نزد مقام قضائی است.” حال دررابطهبا شخصی که شهادت میدهد، شرایطی تعیین شده است. این یعنی شهادت و گواهی هر شخصی قبول نبوده و شاهد باید تمام ویژگیهای اشاره شده را داشته باشد. در ادامه به این موارد خواهیم پرداخت.
شاهد عینی چه شرایطی باید داشته باشد؟
دررابطهبا شرایط و ویژگیهای شاهد به ماده 177 قانون مجازات اسلامی اشاره میکنیم. طبق این ماده “شاهد شرعی در زمان ادای شهادت باید شرایط زیر را دارا باشد:
– بلوغ
– عقل
– ایمان
– عدالت
– طهارت مولد
– ذینفع نبودن در موضوع
– نداشتن خصومت با طرفین یا یکی از آنها
– عدم اشتغال به تکدی
– ولگرد نبودن
تبصره 1- شرایط موضوع این ماده باید توسط قاضی احراز شود.
تبصره 2- در مورد شرط خصومت، هرگاه شهادت شاهد به نفع طرف مورد خصومت باشد، پذیرفته میشود.”
همانطور که میبینید در این مادهقانونی هیچ اشارهای به جنسیت شاهد نشده است و این یعنی شاهد پرونده میتواند زن یا مرد باشد. دررابطهبا زمان حضور شاهد در دادگاه نیز باید اشاره کرد که برای این کار باید حداقلیترین شرایط فراهم شود. این شرایط عبارتاند از اینکه قاضی برای پیبردن بهدرستی حرفهای متهم یا شاکی از او درخواست شاهد نماید و یا خود متهم یا شاکی پرونده شاهدانی را برای اثبات حرفهایش به دادگاه معرفی نماید.
افراد واجد شرایط بهعنوان شاهد پرونده
قانون دررابطهبا شاهدان پرونده سختگیری کرده و هر شخصی را بهعنوان شاهد نمیپذیرد. دلیل آن هم این است که هیچ اجحافی در حق طرفین نشود و حقی از آنها ضایع نگردد. همانطور که گفته شد قانونگذار برای شاهد شرایطی را تعیین کرده که عبارت است از بالغ بودن، عاقل بودن، ایمان داشتن، عادل بودن، طهارت مولد، عدم نسبت فامیلی با متهم، عدم خصومت با طرفین دعوا، عدم اشتغال به تکدیگری و ولگرد نبودن. حال شخصی که چنین شرایطی را دارد، زمانی شهادتش پذیرفته میشود که هنگام شهادتدادن به نام خدا سوگند یاد کند که چیزی را غیر از حقیقت و واقعیت بیان نمیکند.
شاهد زن و شهادت زن در دادگاه
همانطور که اشاره شد، جنسیت شاهد مهم نبوده و شاهد میتواند زن یا مرد باشد. بااینحال میان شهادت زن و مرد تفاوت وجود دارد و شهادت زن از اعتبار کمتری برخوردار میباشد. دراینرابطه باید اشاره کرد که به دلیل اینکه شرایط روحی و اخلاقی زن و مرد با هم تفاوت دارد و زنان احساسیتر عمل میکنند، راضیکردن زن برای شهادت دروغ یا شهادت غیرواقعیت راحتتر میباشد. برای همین است که در قانون شهادت زن از شهادت مرد اعتبار کمتری دارد و طبق قوانین، شهادت دو زن را معادل شهادت یک مرد در نظر میگیرند.
شاهد مرد و شهادت در دادگاه
باتوجهبه ارزش شهادت زن در دادگاه میتوان اینطور نتیجه گرفت که قانونگذار برای شهادت مرد اعتبار بیشتری قائل است. دراینرابطه ادعاهای زیادی مطرح است که از جمله آن میتوان به این اشاره کرد که مردها در شرایط جامعه و اتفاقات رخداده فعالتر هستند و حضور بیشتری دارند. همچنین محیط دادگاه و مشکلاتی که ممکن است در حین رسیدگی به دعوا پیش آید، با روحیات بسیاری از زنان سازگار نبوده و ممکن است برای آنها مسائلی را ایجاد نماید. علاوه بر این شاهدان مرد مسئولیت بیشتر و سنگینتری بر عهده دارند و اگر در دادگاه شهادت دروغ بدهند، با آنها برخورد جدی خواهد شد. برای همین است که دادگاه شهادت مرد را معتبرتر دانسته و بیشتر از شهادت زن برای آن ارزش قائل است.
دلایل تفاوت شهادت زن و مرد
– تفاوت شرایط روحی و اخلاق زنان و مردان، یکی از تفاوتهای شهادت است. ازآنجاییکه زنان احساسیتر هستند و به گفته قاضی راضیکردن آنها برای شهادت دروغ راحتتر است، شهادت آنها از اعتبار کمتری برخوردار شده است.
– مردها در شرایط و اتفاقات رخ داده در جامعه فعالتر هستند و حضور بیشتری دارند. این امر باعث شده تا نسبت به اتفاقات پیرامون خود از اطلاعات بیشتری برخوردار باشند و برای شهادت دادن اخبار درستتری را ارائه دهند.
– حضور مردان در دادگاه نسبت به زنان آسانتر است. چرا که برخی از زنان برای حضور در چنین فضاهایی با محدودیتهایی همراه هستند. برای مثال ممکن است پدر یا همسر زن، راضی به حضور او در دادگاه نباشد و زن اختیار کافی در این موارد نداشته باشد.
– شاهدان مرد مسئولیت سنگینتری بر عهده دارند و در صورتی که در محضر دادگاه شهادت دروغ دهند، با آنها برخورد جدی میشود.
– شرایط موجود در دادگاه و مشکلاتی که ممکن است حین رسیدگی به پرونده پیش آید، با روحیات زن سازگاری ندارد. برای همین است که دادگاه ترجیح میدهد در اکثر مواقع از شاهد مرد استفاده شود تا شاهد زن.
دررابطهبا تفاوت شهادت زن و مرد باید اشاره کرد که این تفاوت به معنی عدم صلاحیت عقلی زن و یا پایینبودن درک و شعور او نیست. در واقع تفاوت در نظر گرفته شده تنها به دلیل احساساتی بودن زنان نسبت به مردان است. برای همین زن میتواند در بسیاری از پروندهها بهعنوان شاهد حضور پیدا کند. شهادت زن در جرم توهین، شهادت زن در امور مالی و شهادت زن در ضربوجرح از جمله مواردی است که زن در آنها بهعنوان شاهد قادر به شهادت و گواهی است.
در چه مواردی شهادت زنان بهتنهایی مورد پذیرش است؟
زنان میتوانند در موارد زیادی بهتنهایی و بهعنوان شاهد پرونده حضور پیدا کنند. مواردی چون عذرها و عیوب زنانه چون حیض، نفاس، تولد طفل زنده و رضا از جمله مواردی است که زن میتواند بدون نیاز به شهادت مرد در آنها گواهی و شهادت دهد. در واقع در پروندههایی که شهادتدادن مرد در آنها جایز نیست، زن میتواند بهتنهایی بهعنوان شاهد در آنها حضور پیدا کند. در چنین پروندههایی شهادت دو زن کافی است. حال در مورد اثبات ربع وصیت و زنده متولد شدن طفل شهادت یک زن بهتنهایی نیز کافی خواهد بود.
چه افرادی قادر به شهادت دادن در دادگاه نیستند؟
افرادی که به بلوغ فکری و سنی نرسیده باشند، قادر به شهادت در دادگاه نیستند. بلوغ شرعی در دخترها 9 سال و در پسرها 15 سال است. برای همین اگر سن افراد کمتر از این باشد، نمیتوان از آنها به عنوان شاهد استفاده کرد. همچنین فردی که قرار است به عنوان شاهد در دادگاه حاضر شود، باید از سلامت کامل عقلی برخوردار باشد و به عبارتی دیوانه یا مجنون نباشد. دسته دیگری که قادر به شهادت در دادگاه نیستند افرادی هستند که عدالت ندارند. مسئله عادل بودن شاهد باید توسط قاضی مورد پذیرش قرار گیرد. از دیگر موارد میتوان به این اشاره کرد که اشخاصی که تکدیگر و گدا هستند و یا ولگرد میباشند نیز صلاحیت حضور در دادگاه به عنوان شاهد را ندارند.
منظور از طهارت مولد شاهد چیست؟
یکی از شرایطی که شاهد باید داشته باشد، طهارت مولد است. منظور از طهارت مولد این است که شاهد باید حاصل یک رابطه مشروع بین پدر و مادرش باشد. بهعبارتدیگر این شخص نباید از رابطه نامشروعی به دنیا آمده باشد. در چنین شرایطی شاهد شرعی محسوب نشده و شهادتش مورد پذیرش قرار نمیگیرد. البته در جامعه اسلامی فرض بر این است که هر مسلمانی دارای طهارت مولد است. مگر آنکه خلاف آن ثابت شود.
جمعبندی
در این مطلب به دلایل تفاوت شهادت زن و مرد در دادگاه اشاره کردیم. همانطور که متوجه شدید شهادت هر مرد عاقل و بالغ برابر با شهادت دو زن عاقل و بالغ است. دلیل آن هم این است که زنها از روحیه حساستری برخوردار هستند و ممکن است دررابطهبا شهادتدادن کمی احساساتی عمل کنند. برای همین است که در قانون اعتبار شهادت زنان از مردان کمتر است. البته این به این معنا نیست که مردان نسبت به زنان برتری و کمال دارند. بلکه تنها به دلیل مسئولیت سنگینی که در شهادتدادن وجود دارد، قانون ترجیح میدهد که از مردان بیشتر بهعنوان شاهد استفاده شود.